Z dziennikarzami jest nieco przeciwnie niż z pozostałymi (wolnymi) zawodami. Osobom, które wolą wejść do zawodu nie stawia się żadnych specjalnych wymagań, nie funkcjonuje rejestr dziennikarzy czy organizacja (samorząd), która decyduje o przyznaniu uprawnienia do wykonywania dziennikarskiego fachu.
Kto zatem ma możliwość powiedzieć o sobie – jestem dziennikarzem, kto może korzystać z uprawnień przysługujących dziennikarzom i na kim w końcu ciążą obowiązki takie jak np. dochowanie tajemnicy dziennikarskiej?
Są dwa kluczowe wyznaczniki zawodu dziennikarza: rodzaj wykonywanej pracy i związek z redakcją.
Rodzaj pracy
Zgodnie z prawem prasowym:
dziennikarzem jest osoba zajmująca się redagowaniem, tworzeniem lub przygotowywaniem materiałów prasowych (…)
A więc jeżeli:
- redagujesz – czyli nanosisz poprawki, dokonujesz korekt, wprowadzasz zmiany w materiałach przed ich publikacją, lub
- tworzysz czyli kreujesz materiał prasowy, bądź też
- ten materiał przygotowujesz – czyli zbierasz informacje, gromadzisz opinie i wypowiedzi, dokonujesz oceny zebranych wypowiedzi, itd.,
to już prawie że można uznać Cię za dziennikarza.
Brakuje jeszcze jednego elementu, o którym poniżej.
Związek z redakcją
Kontynuując definicję z prawa prasowego, dziennikarzem jest osoba:
(…) pozostająca w stosunku pracy z redakcją albo zajmująca się taką działalnością na rzecz i z upoważnienia redakcji
Zapis trąci nieco myszką, bowiem w branży medialnej przeważają inne niż umowa o pracę formy współpracy, ale istota – a więc związek z redakcją i działanie na jej rzecz – są oddane.
Co się tyczy umowy o pracę, zawieranej raczej z wydawcą a nie redakcją, to bez znaczenia pozostaje wymiar czasu pracy (część etatu), okres zatrudnienia (czas określony/nieokreślony) czy nawet treść tej umowy (np. gdy zakres obowiązków nie wymienia czynności dziennikarskich, które w rzeczywistości są wykonywane). Najprościej mówiąc umowa o pracę jest wyłącznie rodzajem sformalizowania więzi pomiędzy pracownikiem (dziennikarzem) a redakcją.
Działanie na rzecz i z upoważnienia redakcji zwykle będzie odbywało się na podstawie umów cywilnoprawnych (dzieło, zlecenie). Nie ma także przeszkód ażeby dziennikarz wykonywał zadania w ramach prowadzonej poprzez siebie działalności gospodarczej.
Osobami, które także uznamy za dziennikarzy będą redakcyjni praktykanci, stażyści czy wolontariusze.
Dziennikarzem nie jest
Osoby wykonujące wyłącznie czynności o charakterze technicznym lub administracyjnym, takie jak: adiustator, korektor tekstów, archiwista, pracownik sekretariatu, programista nie mogą być uznane za dziennikarzy.
Za dziennikarzy nie można uznać także: gości skryptów, publicystów czy spikera. Inne są zadania tych ludzi, zazwyczaj nie polegające na redakcji, produkowaniu bądź opracowaniu materiału prasowego.